|
|
MUZIKË PËR ROMËT
(Botuar në gazetën “Shqip” më 29 gusht 2013)
Në Tiranë, në 26 gusht, rreth orës 16.00, pranë lulishtes me shatërvan “Rinia” (“Tajvani” me emrin e vet historik), buzë rrugës, mbi trotuar, nën një diell përvëlues, qe lënë përtokë një fëmijë fare i vogël, jo më tepër se një vjeç. Ishte rom. Duke qenë një rrugë e rrahur nga turistët (ato çaste pikërisht një grup i tyre po kalonte) vocërraku, i cili sigurisht as edhe mund të ngrihej në këmbë e të ikte për t’i shpëtuar atij dënimi shpirtkazmë, qe hedhur atje për të përfituar lëmoshë.
Në të vërtetë për të fituar para. Sepse shfrytëzime të tilla të fëmijëve, gjeste kaq barbare, nuk bëhen për të lypur, siç disa romë (më e pakta e tyre dhe aspak me e shumta), bëjnë gjithherë, duke e pasur një lloj prirje të mënyrës së tyre të jetesës.
Të ndodhur para kësaj skene, e cila mund t’i ndodhte kujtdo prej nesh dhe patjetër do të tronditej shumë, si edhe do të vepronte, qe bashkëshortja ime ajo që e mori në duar fëmijën dhe e futi brenda sheshit të shatërvanit, nën një hije. Poshtë i vendosi një karton që e kërkoi dhe e gjeti atyrrotull. Pastaj, tek sa u largua pak, për të vështruar nëse dikush do t’i afrohej, pa se si tek vocërraku u avit një vajzë e vogël, katër apo pesë vjeçare. Mund të qe ngarkuar ajo e mitur ta rivendoste tek trotuari i nxehtë, në këmbë të kalimtarëve. Asnjë i rritur, i cili mund të qe prind, vëlla apo një dreq tjetër kushëri i tyre, nuk u duk.
Secili njeh përvojën e vet dhe si çdokush që ka vepruar njëlloj. autori i këtyre radhëve mund të rrëfejë çfarë i ka ndodhur në shumë raste të tjera. Dy herë me një vogëlush të lënë pothuaj zhveshur tek rruga e zhurmshme, hyrëse, e “Bllokut”. Jashtë qe pik dimri, akullimë. Një herë të tretë në udhëkryqin tek ura mbi Lanë e rrugës së Elbasanit. Fëmijë e lënë shtrirë në rrugë, ora njëzetë e një e natës, thëllimë. Në një të katërt rast, udhëkryqi afër dikur pastiçeri Florës. Vocërraku në lënë në rrugë, që të “mblidhte” para, i gjymtuar, mbase që prej lindjes. Tre vite të shkuara para kinema “Agimi”, sërish qendra e Tiranës, një pesë apo gjashtë vjeçar, i zbathur dhe vetëm me lecka mbi trup, i braktisur për të lypur, me gjithë ngulëkëmbjen tonë për ta gjetur nuk kishte asnjë njeri të vet. E morëm për dore dhe për një orë e gjysmë nëpër qytet kërkuam të orientoheshim për të kuptuar ku duhej të kishte strehën e të vetëve. Më në fund vogëlushi me dorën e imtë dhe të butë, që ta mbante shtrënguar, e dalloi drejtimin e rrugës që e çonte tek të vetët. Por nuk do ta harroj kurrë, një çast, tek kalonim nëpër një rrugë të njohur të kryeqytetit dhe prej një tuneli hyrës të një pallati, njëri prej dy të moshuarve që po rrinin në hije e bisedonin, sa na pa thirri: “Pse i ndihmon! Këta duhen djegur!”
Nuk e di nëse do të jemi të një mendjeje me çfarë do të them më poshtë, sepse pa fund janë njerëzit që janë gjendur në rrethana të njëllojta me autorin e këtyre radhëve.
Mos qoftë e vërtetë, por kemi të bëjmë me trafikim të fëmijëve edhe prej vetë romëve. Sërish mos qoftë e vërtetë, por thuhet se një vocërrak i tillë, që “nxjerr para”, shitet e blihet për tridhjetë mijë lekë (të reja), në rastin më të shtrenjtë, dhe në vetëm dhjetë mijë, kur çmimi, në këtë treg mizor, i ka rënë.
Ata të paktë romë që përdorin fëmijët e tyre për të lypur, pra nxjerrë ndonjë lëmoshë dhe jo për të fituar, dallohen lehtë sepse i mbajnë me vete, nëpër buzë rrugë. Përdorim i palejueshëm i të miturve është edhe ai, çfarë duhet penguar, por gjithsesi fëmija ka shtresë ndonjë gjysmë batanije apo krahët e prehrin e nënës ose të gjyshes së vërtetë.
Disa muaj më parë, në një mbrëmje, në rrugën “Myslim Shyri”, çfarë do të thotë në një nga më të rrahurat prej kalimtarëve dhe më të dendurat me dyqane, klube dhe restorante, një grua e moshuar rome ecte mes njerëzve në trotuar dhe e pickonte fort një të vogël, të dobët, e shumta një vjeç e gjysmë, që e mbante në krah. Kishte gishta të egër, nga ata eshtakë që të ngulen në mish si kanxha. Por vogëlushi nuk qante. Dukej në fytyrë se nuk mundte. I qenë tharë lotët. Deri atë çast kushedi sa kishte qarë nga dhimbja e pickimeve të “gjyshes”.
Kur e pa se ai fëmijë, me atë dëlirësi pamjeje që ka një qenie e pafajshme dhe atë vështrim ku dritë jete ende kishte e nuk donte të shuhej prej atij fati të tmerrshëm, nuk po qante, a e dini çfarë bëri shtriga? “Gjyshja” e nëmur i dha dy shuplaka të shpejta, të forta, të papërmbajtura. Qenë krisma të thata, si kafshime plumbi. Por sërish vocërraku, të cilit e gjithë koka iu lëkund si një degë peme që po e shqyenin, po ashtu edhe fytyra iu tkurr prej një dhimbjeje të padëgjuar, nuk qau.
Ai engjëll nuk kishte më lot. Jeta na ka dhënë boll raste për të parë kur një njeriu, më në fund, prej vuajtjeve dhe dënesave të mëdha, i rresht edhe pika e fundit e lotit. Por vetëm atë natë fundpranvere të vitit 2013 e kam kuptuar kur ndodh vërtet shterja e syrit. Pas kësaj mund edhe ta torturosh një qenie njerëzore, mund edhe ta vrasësh, por ai nuk qan dot më.
Asaj shëmtire shpirti, në pamundësi t’i bëja çdo gjest tjetër që do të qe i pranueshëm, madje edhe prej kalimtarëve përreth, i bërtita që mos e cenonte më atë fëmijë. Sigurisht, edhe pse e pashë që prej asaj ulërime “gjyshja” u tremb, asgjë nuk do të ndodhte në fatin e atij vocërraku të mjerë.
Përveç se të bjerë rreptësisht ligji. Në çdo rast të ngjashëm.
Është e vërtetë që romët, në çdo shtet e shoqëri ku jetojnë, mes tyre edhe në Shqipëri, kanë mjaft dëshirë të ruajnë identitetin e tyre, duke shpërfillur ndonjëherë edhe nevojën e domosdoshme për t’u integruar plotësisht në to. Prej kësaj ndënieje mënjanë janë bërë të shkujdesur dhe përtacë edhe shteti e shoqëria jonë. Përveç disa zonjave faqekreme, që sigurojnë fonde nga Bashkimi Evropian apo OKB.
Kështu gjallërohet herë pas here historia e strehimit të disave prej familjeve rome, të njohur ca kohë se kaluan javë të tëra në selinë e Avokatit të Popullit, njëherë tjetër në mes të sheshit “Skënderbeu” dhe tani turmë e madhe në anërrugë, në fund të shëtitores së buzë Lanës. Për hir të një morali human ndihmë u duhet dhënë, veç tërheqja e vazhdueshme e vëmendjes për ta, pra kjo “muzikë“ që bie në vetëm një vijë melodike, nuk mund ta na bëjë të lëmë pas dore një ves të jo pak prej tyre: mënyrën e trajtimit të fëmijëve. Në ndodhtë që për disa rregulla të tjera nuk i binden fort ligjeve të shoqërisë, për fatin e fëmijëve të tyre duhet të përgjigjen deri në një. Dhe duhet të tremben mirë nga dënime të rënda, t’u dridhen trupi e duart, t’u thahet pështyma në fyt, kur i hedhin të miturit mbi trotuare.
Kjo duhet bërë edhe në emër të vetë romëve, shumica e të cilëve nuk janë jo vetëm ata mizorë që sipërcituam, por aspak edhe ai grumbull i vogël përherë problematik që jeton nën disa fije teneqeje, por që edhe pa kujdesin e shtetit paskomunist (i cili ende nuk bën për ta aq sa diktatura e para nëntëdhjetës kreu), kanë ndërtuar shtëpi, mbahen e vishen pastër, ushqehen normalisht dhe me dije, kanë blerë vetura, bëjnë biznes apo edhe thjesht shesin rroba e këpucë. Mjaft prej tyre e kanë rregulluar jetën duke punuar netëve me makinat e pastrimit të qytetit, me kazanët e plehrave. Jo pak të tjerë romë, me po këta kazanë, prej të cilëve ne largohemi se, të zbuluar siç janë, bien erë, mbijetojnë duke mbledhur kanoçe.
Po atë ditë të 26 gushtit, vetëm një çerek ore më vonë nga ngjarja me motakun e hedhur ligësisht tek këmbët e turistëve të huaj, pamë një skenë tjetër. Për autorin e këtij shkrimi kjo ishte, për fat, hera e dytë. Një grua rome, me kapele sportive mbi flokë, por e plakur para kohe, shtynte në një karrocë invalidi një nga vajzat e saj, të madhen. E merr me vete tek mbledh kanoçe. E shoqëruar edhe me dy vajzat e tjera ajo ndalet në çdo kazan plehrash. Vajzën invalide e lë fare afër dhe bën mbledhjen e hedhurinave teneqeçka të bar-eve dhe restoranteve.
Dinjiteti i asaj gruaje, tek kryen atë punë, është mahnitës. Dy vajzat e vogla të pastra e të veshura bukur, plot shëndet, buzagazin e kanë përherë mbi fytyrë. Duket u buron nga zemra. Kurse bija e madhe, e paralizuara nga këmbët, që në karrocën e invalidit e trupin e mban drejt si lastar, që e ka qafën të gjatë e të bukur si të një balerine, fytyrën si një misi, flokët e lidhur xhufkë me një fjongo, nuk e heq kurrë buzëqeshjen nga tiparet e saj plot hire. Madje është më shumë se kaq. Ajo ngazëllen. Shfaq një gëzim të madh. Ka hare.
Kështu, që të katërta, të mbeten të fiksuara në kujtesë. Të denja jo për një foto e faqe të parë gazete, por edhe për një pikturë, një statujë diku nëpër Tiranën e zhurmshme apo mbi një kopertinë libri për ata që duan aq shumë jetën dhe i këndojnë me shpirt të thellë si rrallë të tjerët: romët.
Ylli Polovina
 Version i printueshem
Faqja paraardhese |
|
|
